Những năm tháng tuổi thơ của tôi in đậm hình ảnh mẹ cần mẫn chuẩn bị những món ăn giản dị mà thấm đẫm tình quê. Ngày đó, khi gia đình tôi bắt đầu vào Tây Nguyên lập nghiệp, giữa vùng đất đỏ bazan, hũ mắm dưa cà của mẹ đưa tôi qua những ngày dài, bất kể nắng mưa. Món ăn ấy không chỉ mộc mạc, giản đơn mà còn là kí ức của ngày gian khó, khi từng bữa ăn phải được tính toán, cân đo đến từng đồng.
Ngày đó, khi gia đình tôi rời quê hương, ba mẹ không có nhiều tiền của, chỉ có đôi tay cần cù và lòng quyết tâm xây dựng cuộc sống mới. Những bữa cơm lúc ấy hầu như ngày nào cũng có mắm dưa cà. Vào mùa nắng, mẹ bày biện ra khoảng sân sau nhà từng rổ dưa leo, cà pháo, đu đủ. Nguyên liệu được rửa sạch để ráo, cắt miếng vừa ăn. Riêng dưa leo mẹ nạo bỏ ruột để giòn hơn. Mẹ chuẩn bị thêm một thau nước pha muối loãng, cà pháo cắt đến đâu bỏ vào nước muối đến đó để không bị đen. Đu đủ được mẹ chẻ dọc thành tám rồi cắt miếng có độ dày tầm một phân.
Xong đâu đó, mẹ cho vào rổ xóc đều đến khi ráo nước. Mẹ bảo nguyên liệu nào cũng vậy, sơ chế càng kĩ thì khi trộn mắm vào càng để được lâu. Nói xong mẹ trải đều rau củ đã ráo lên chiếc rổ tre để ra phơi nắng. Sau khi mọi nguyên liệu đã được phơi cho héo vừa, mẹ cho tất cả vào thau, thêm tỏi ớt giã nhuyễn cùng đường, bột ngọt. Cuối cùng mẹ cho mắm nêm lên trên và trộn đều cho đến khi mọi nguyên liệu thấm quyện vào nhau. Mẹ dùng khăn lau khô chiếc lọ, múc từng vá mắm dưa cà xếp đều, đậy kín nắp để ăn dần trong năm đến bảy ngày. Cứ hết mẹ lại làm tiếp mẻ mới để kịp có mắm ăn.
Đến mùa mưa, cảnh vật xung quanh nhà bao trùm một màu xám lạnh. Cái lạnh lùa qua từng vách lán, lùa vào gian bếp của mẹ và lùa cả vào cây đu đủ sau vườn khiến trái non trái già rụng rơi lã chã. Mẹ hái đu đủ vào và sơ chế như mọi lần. Tôi tất tả nạo bỏ ruột dưa leo, lột vỏ tỏi, giã ớt hoặc lấy lọ đường, hủ mắm nêm để sẵn. Mưa dầm dề suốt ngày, cánh đồng đầy bùn lầy, công việc ngoài rẫy chững lại. Chính trong những ngày mưa đó, món mắm dưa cà của mẹ lại càng quý giá hơn bao giờ hết. Đó là món ăn giúp gia đình tôi chống chọi với những ngày trời mưa tầm tã. Mỗi lần ba mẹ đi rẫy về, dù mưa gió ướt đẫm, chỉ cần một chén cơm nóng hổi ăn kèm với mắm dưa cà cũng đủ ấm lòng.
Mắm dưa cà không chỉ đơn thuần là món ăn mà còn là ký ức, là kỷ niệm về những ngày gia đình tôi sống chung dưới mái nhà nhỏ ở Tây Nguyên. Mỗi lần làm mắm, mẹ luôn nhớ đến quê hương Quảng Nam, nơi có ông bà nội ngoại. Ba mẹ thường bảo, thời điểm đó, mắm dưa cà là món ăn tiết kiệm nhất. Mắm nêm được gửi từ quê vào. Những món quà quê như can mắm, trái dưa gang hay lon mạch nha, đối với ba mẹ tôi đều quý giá vô cùng. Xe cộ thời ấy chưa nhiều, việc đi lại giữa Tây Nguyên và Quảng Nam cũng không dễ dàng, nên mỗi khi nhận được quà từ quê, cả nhà đều vui mừng lẫn xúc động, món ăn như một phần giúp những người con xa quê nguôi ngoa phần nào nỗi nhớ về nơi chôn nhau cắt rốn.
Tôi vẫn nhớ hình ảnh chiếc xe đạp của ba mẹ treo lủng lẳng hai bên là những lọ mắm dưa cà mỗi khi đi rẫy, đi ruộng. Trên con đường đất đỏ, tiếng cười nói của ba mẹ hòa cùng tiếng gió, tiếng mưa tạo nên những bản nhạc đời giản dị mà sâu lắng. Những ngày gian khó ấy đã qua nhưng ký ức về chúng vẫn mãi ở lại trong lòng tôi, như một phần không thể tách rời của cuộc sống.
Thời gian trôi đi, tôi lớn lên, rời xa ngôi nhà nhỏ trên Tây Nguyên để theo đuổi những ước mơ của riêng mình. Nhưng mỗi lần trở về thăm nhà, ngửi thấy mùi mắm dưa cà là tôi lại thấy tim mình rưng rưng những cảm xúc khó tả. Đó là mùi của kỷ niệm, của những ngày tháng đã qua, của tình thương ba mẹ dành cho gia đình. Mắm dưa cà không chỉ là món ăn, mà còn là niềm nhớ để tôi luôn biết ơn những ngày gian khó đã dạy cho tôi cách tiết kiệm và trân trọng những gì mình có.
Giờ đây, cuộc sống đã thay đổi, những món ăn đầy đủ thịt cá luôn có trong mâm cơm gia đình. Thi thoảng mẹ vẫn làm cho tôi ăn mắm dưa cà mỗi khi về quê. Nhìn mẹ làm mắm, tôi lại thấy hình bóng của những ngày xưa hiện lên rõ nét. Ký ức về những mùa nắng gắt, những cơn mưa dai dẳng, về ba mẹ tảo tần và cả những lọ mắm dưa cà treo trên chiếc xe đạp cũ, vẫn còn vẹn nguyên trong tâm trí tôi. Cuộc sống dù có bao nhiêu đổi thay thì những món ăn bình dị như mắm dưa cà vẫn sẽ là cầu nối giữa bao thế hệ.
Ngọc Nữ
