Lần đầu đọc Tết bản xưa của tác giả Duyên Phùng, tôi đã cảm nhận sự thú vị lớn nhất của tác phẩm này không hẳn là sự mới mẻ của ý tưởng hay chất thơ đẫm xúc cảm về Tết bản xưa… mà là bản sắc văn hóa Thái đậm nét trong toàn bộ tác phẩm, từ tư duy nghệ thuật tới hình tượng ngôn từ, đến những chất liệu đời sống như được chắt ra từ không gian văn hóa Thái…

Trước hết là cách tư duy nghệ thuật thông qua những hình ảnh cụ thể, quen thuộc của người miền núi – cách tư duy mang tính quy nạp sẽ giúp tác giả có thể khái quát những vấn đề lớn lao hơn về văn hóa, phong tục, đạo lí từ những sự vật, sự việc cụ thể…

Cách tư duy cụ thể, mộc mạc thường tìm đến một trong những thủ pháp tu từ đắc địa nhất là phép so sánh. Ví dụ: “…nắng kiêu kì trải một lớp voan mỏng như mật ong, nắng như tơ…”/ “Người trong bản tôi cũng thân nhau như mấy đốt ngón tay”/ “Đàn ông xuống chợ mà không uống rượu, không gặp bạn thì khác nào tự vần tảng đá to mà ngăn cách con người với nhau”…Cách tư duy cụ thể còn thể hiện qua những hình ảnh mang đậm nét văn hóa Thái, kết quả của sự quan sát tỉ mỉ, của cái nhìn mộc mạc và tấm lòng yêu thương… Ví như cách tác giả miêu tả nước suối khi xuân về: “Năm nay nước suối vẫn đủ cho đàn bà giặt áo, cho đứa gái rửa gót chân, đủ để ủ ấm gốc lúa, đủ cho con cá không hở sống lưng”; hoặc đoạn kết với cách nhìn, cách cảm đặc biệt thú vị: “Mưa xuân sẽ làm đất xốp, tơi mềm, cỏ dưới lũng lại mọc xanh, đàn ngựa, đàn dê béo mũm mĩm, nước lại chảy đầy máng, mặt những đứa trẻ như tôi sẽ bớt nứt nẻ, đi trên con dốc sống trâu gồ ghề quen thuộc tới lớp để kiếm con chữ”…

Tư duy cụ thể còn bộc lộ qua lớp ngôn từ miêu tả cụ thể, chính xác có giá trị biểu đạt, biểu cảm sâu sắc, như những từ mô phỏng âm thanh “…tiếng dao băm vào thớt kếch kếch”; hoặc những từ láy miêu tả chân thực cảm giác con người: “…những hạt sương vỡ ra, ngấm vào thịt da, nhoi nhói”…

Vậy là, qua cách tư duy nghệ thuật rất đặc trưng của người miền núi, qua lớp ngôn từ cụ thể, với những biện pháp tu từ mà trong đó, đặc sắc nhất có lẽ là phép so sánh…, Tết bản xưa thực sự đưa bạn đọc vào một không gian nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Thái. Cũng dễ hiểu, khi tác phẩm mang hơi ấm nồng nàn của trái tim một người con có tình yêu và sự gắn bó sâu đậm với quê hương mình.

Trịnh Thu Tuyết